Konsekwencje weta Wieloletnich Ram Finansowych 2021-2027 dla polskiej wsi i rolnictwa

Potencjalne konsekwencje zawetowania Wieloletnich Ram Finansowych dla wsi i rolnictwa 

Zadeklarowane przez rząd Polski weto dla Wieloletnich Ram Finansowych UE na lata 2021-2027  prowadzi do scenariusza prowizorium budżetowego, dla którego nie ma jeszcze szczegółowych opracowanych regulacji prawnych. Niemniej jednak wiadomo, że w takiej sytuacji w każdym miesiącu  2021 wydatki z budżetu UE nie mogłyby przekroczyć 1/12 budżetu UE na rok 2020. Politycy koalicji rządzącej sugerują, że takie prowizorium mogłoby być nawet korzystniejsze niż budżet wynikający z Wieloletnich Ram Finansowych (WFR) gdyż alokacje budżetowe na politykę rolną dla Polski na rok 2020 są wyższe niż te, planowane na rok 2021. Ten całkowicie błędny pogląd może wynikać z braku znajomości zasad funkcjonowania budżetu UE. Rzeczywiście, prawdą jest, że budżet dla polskiego rolnictwa i wsi na lata 2021-2027 jest niższy niż na lata 2014-2021 (szczególnie bez uwzględnienia dodatkowych środków z Europejskiego Funduszu Odbudowy – NextGenerationEU, który nota bene polski rząd również ma zamiar wetować). Niższe alokacje dla polskich rolników na lata 2021-2027 świadczą o słabym wyniku negocjacyjnym, szczególnie jeśli chodzi o budżet dla programów rozwoju obszarów wiejskich, mimo szumnych zapowiedzi w czasie kampanii prezydenckiej o wyrównaniu dopłat bezpośrednich i dbałości o interes polskich rolników. Naiwne rozumowanie, że weto i prowizorium budżetowe może być lepsze od nowego budżetu całkowicie ignoruje Artykuł 315 Traktatu o Funkcjonowaniu UE.

Zgodnie bowiem z art. 315 TFUE oraz w przypadku gdy budżet nie został ostatecznie przyjęty pod koniec poprzedniego roku budżetowego, zaczyna obowiązywać system „prowizorycznych części dwunastych”. W ramach tego systemu i zgodnie z art. 16 rozporządzenia finansowego (rozporządzenie (UE, EURATOM) 2018/1046) środki na płatności na 2021r są ograniczone do maksymalnie jednej dwunastej środków zatwierdzonych w 2020 r, chyba że kwota ta przekroczy jedną dwunastą środków przewidzianych w projekcie budżetu na 2021r. Ta ostatnia kwota stanowiłaby wówczas limit. Innymi słowy, nie jest prawdą, że wyższe alokacje na WPR w 2020r. będą nadal obowiązywać w przypadku tymczasowych dwunastek. Płatności te  nie mogą bowiem przekraczać jednej dwunastej kwoty środków przewidzianych w tym samym rozdziale w projekcie budżetu na 2021r.

Dopłaty bezpośrednie wypłacane są rolnikom z budżetu krajowego począwszy od 1 grudnia (zaliczki od 16 października)  do końca czerwca kolejnego roku i rekompensowane są przez budżet UE w odstępach miesięcznych. Kumulacja zwrotów do budżetów krajowych występuje w styczniu i lutym (zwykle około 70% wszystkich zwrotów). Z 1/12 prowizorium budżetowego nie będzie możliwe sfinansowanie zwrotu kwot wypłaconych rolnikom przez państwa członkowskie. Zwroty do budżetów krajowych będą rozłożone w czasie co będzie powodowało duże trudności dla budżetu Polski. Ponadto należy podkreślić, że w roku budżetowym 2021 Komisja zwróci płatności bezpośrednie za rok składania wniosków 2020. Ponieważ wnioski zostały złożone przez beneficjentów końcowych do dnia 15 czerwca 2020r, zatem całkowita wnioskowana kwota nie może się zmienić. Argument, że Polska otrzyma więcej pieniędzy w ramach prowizorium, jest całkowicie błędny, a w dodatku pojawią się problemy dla budżetu krajowego z powodu przesuniętych w czasie zwrotów środków z budżetu UE.

W przypadku Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) również wystąpią duże problemy dla budżetu krajowego ze względu na kumulację zwrotów na początku roku, na które nie wystarczą 1/12 budżetu rocznego wypłacane miesięcznie. W ramach PROW Komisja co kwartał zwraca państwom członkowskim wydatki. Pierwsza wypłata następuje w miesiącu lutym lub marcu i dotyczy wydatków z ostatniego kwartału roku, które są bardzo wysokie i przekraczają zwykle 40% rocznego budżetu (na przykład w czwartym kwartale 2019 r. państwa członkowskie wydały 5,99 mld, co stanowi około 45% budżetu na 2020 r). Oznacza to, że środki dostępne w ramach reguły 1/12 na początku roku nie wystarczą, aby zwrócić państwom członkowskim wydatki poniesione w ostatnim kwartale roku poprzedniego. Spowoduje to opóźnienia w zwrotach z budżetu UE kosztów poniesionych przez Polskę i dalszą presję na budżet krajowy. Ponadto w ramach prowizorium nie przewiduje się finansowania żadnych nowych inicjatyw i projektów (dotyczy to głównie programów inwestycyjnych i wieloletnich) co prowadzić może do dalszego zmniejszenia wykorzystania środków z (PROW) w dłuższym okresie. Tak więc zarówno w przypadku dopłat bezpośrednich jak i programów rozwoju wsi prowizorium budżetowe i reguła 1/12 nie będzie oznaczała większych środków dla wsi i rolnictwa a jedynie zwiększoną presję na polski budżet. Reasumując wetowanie WRF może przynieść dalsze straty i problemy dla budżetu Polski i znacząco ograniczyć i utrudnić wsparcie wsi i rolników w najbliższych latach.

Budżet dla wsi i rolnictwa na lata 2021-2027 w cenach bieżących (bez inflacji) i możliwych przesunięć pomiędzy dopłatami bezpośrednimi i PROW 

Porozumienie w sprawie Wieloletnich Ram Finansowych (WRF) na lata 2021- 2027 osiągnięte przez szefów rządów 21 lipca 2020 przewiduje dopłaty bezpośrednie dla całej UE w wysokości 270,0 mld € w cenach bieżących czyli o 2% mniej niż na lata 2014-2020 (przed możliwymi transferami pomiędzy dopłatami i rozwojem obszarów wiejskich). Dopłaty bezpośrednie dla Polski wyniosą 21,6 mld € i będą również o 2% niższe w porównaniu do poprzednich ram finansowych. Na programy rozwoju obszarów wiejskich UE przeznaczy 87,4 mld € czyli o 6% mniej niż w latach 2014-2020. Jednak Polska otrzyma aż o 12,9% mniej środków w porównaniu z okresem 2014-2020 czyli 9,5 mld € zamiast 10,9 mld€ (przed potencjalnym przesunięciem). To zmniejszenie o 1,4 mld €  oznacza największe „cięcie” wśród wszystkich państw członkowskich.  W ostatniej fazie negocjacji 15 państw członkowskich uzyskało specjalne dodatkowe alokacje na rozwój obszarów wiejskich np. Francja 1,6 mld €, Niemcy 650 mln €, Hiszpania i Włochy po 500 mln €, Finlandia 400 mln €, Słowacja 200 mln € itd. W dwóch poprzednich budżetach wieloletnich Polska otrzymała najwyższe wsparcie finansowe na rozwój obszarów wiejskich. Dzięki tym dodatkowym bonusom wyższą alokację od Polski na rozwój obszarów wiejskich na lata 2021-2027 uzyskała zarówno Francja (10,5 mld€)  jak i Włochy (9,7 mld €). 

Po raz pierwszy od przystąpienia do UE wsparcie dla polskiej wsi relatywnie zmniejszy się w porównaniu z innymi państwami członkowskimi.W ramach NextGenerationEU (Europejskiego Funduszu Odbudowy) zwanego w skrócie NGEU przewidziano 750 mld € z czego 7.5 mld € (8.04 mld € w cenach bieżących) na rozwój obszarów wiejskich UE. Dla Polski z tej kwoty powinno przypaść 945 mln € (w cenach bieżących) co poprawiłoby alokację na polski PROW. Z deklaracji  rządu wynika jednak zamiar wetowania również NGEU.

Wsparcie polskiej wsi i rolnictwa z budżetu UE po akcesji

Według najnowszych danych Ministerstwa Finansów za okres od 1 maja 2004 do końca września 2020, transfery finansowe netto z budżetu UE do Polski (po odliczeniu składki) wyniosły 127,7 miliardów euro. W tym okresie transfery dla polskiej wsi i rolnictwa wyniosły 61,2 mld euro z tego na dopłaty bezpośrednie 38,1 mld € na wsparcie obszarów wiejskich 20,2 mld € i na instrumenty rynkowe 1,8 mld €. Wbrew opiniom polityków partii rządzącej lekceważąco oceniającym to wsparcie, kwoty te są bezprecedensowe. Dla porównania, cały plan Marshalla dla Europy wyniósł 13 mld dolarów co uwzględnieniu inflacji dałoby ok. 130 mld $. Transfery do polskiej wsi i rolnictwa od początku członkostwa w UE  są  porównywalne z połową planu Marshalla dla 17 państw Europy. Polskie rolnictwo objęte Wspólną Polityką Rolną stało się o wiele bardziej nowoczesne i konkurencyjne. Miarą tego sukcesu są wyniki handlu rolno-spożywczego ( ponad 7 krotny wzrost eksportu w porównaniu do 2003 roku i ponad 10 miliardów euro dodatnie saldo handlowe). Ponad 80% żywności trafia na rynki UE. Nie trzeba udowadniać, że bez wsparcia inwestycji infrastrukturalnych i innych działań finansowanych w ramach kolejnych Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), Polska wieś wyglądałaby dziś zupełnie inaczej.