Inicjatywy obywatela UE

1. Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej w państwach trzecich

Unijne prawo do ochrony konsularnej jest ważną dodatkową gwarancją dla obywateli Unii potrzebujących pomocy w państwie nienależącym do UE, w którym ich kraj pochodzenia, czyli w naszym przypadku Polska, nie ma przedstawicielstwa. Ochrona konsularna obejmuje pomoc w przypadku aresztowania lub zatrzymania oraz w przypadku poważnego wypadku bądź choroby. Przebywając poza terytorium UE, obywatele Unii najczęściej jednak potrzebują pomocy w przypadku, gdy ich paszport został ukradziony, zgubiony, zniszczony lub jest tymczasowo niedostępny. Potrzebny im jest wówczas tymczasowy dokument podróży, aby mogli wrócić do domu. Istniejące przepisy na poziomie UE, w których ustanowiono wspólny format takich tymczasowych dokumentów podróży, pochodzą z 1996 roku i niewątpliwie wymagają uaktualnienia.

2. Prawo petycji do Parlamentu Europejskiego

Artykuły 20 i 227 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i art. 44 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej gwarantują obywatelom EU prawo do składania petycji do Parlamentu Europejskiego w postaci skarg lub wniosków w sprawach objętych zakresem kompetencji Unii Europejskiej. Petycje rozpatrywane są przez Komisję Petycji Parlamentu Europejskiego, która decyduje o ich dopuszczalności i odpowiada za podjęcie dalszych działań z nimi związanych. Aby petycja mogła zostać uznana za dopuszczalną, musi odnosić się do spraw objętych zakresem działalności Unii Europejskiej i dotyczyć bezpośrednio składających petycję. Petycje muszą zawierać nazwisko, obywatelstwo i miejsce zamieszkania każdej z osób składających petycję i muszą być sporządzone w jednym z języków urzędowych UE. Petycje mogą być składane w formie papierowej za pośrednictwem poczty lub drogą elektroniczną za pośrednictwem portalu petycji Parlamentu.

3. Skargi do unijnego Ombudsmana (Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich)

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich bada skargi dotyczące niewłaściwego administrowania przez instytucje, organy i agencje Unii Europejskiej, otrzymane od osób fizycznych, przedsiębiorstw i organizacji. Niewłaściwe administrowanie zachodzi, jeżeli instytucja lub organ nie postępuje zgodnie z prawem lub zasadami dobrego administrowania albo narusza prawa człowieka. Niewłaściwe administrowanie może obejmować nieprawidłowości administracyjne, niesprawiedliwe traktowanie, dyskryminację lub nadużycia władzy, na przykład w ramach zarządzania funduszami UE, polityki zamówień lub rekrutacji. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich nie może badać skarg przeciwko administracjom krajowym, regionalnym lub lokalnym w państwach członkowskich, nawet jeżeli dotyczą one spraw UE. Skargę należy złożyć w ciągu dwóch lat od daty poznania faktów przez osobę, na którą mają one wpływ. Osoba składająca skargę musi najpierw skontaktować się z daną instytucją i spróbować rozwiązać z nią swoją kwestię. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może badać spraw będących przedmiotem postępowania sądowego. Rzecznik Praw Obywatelskich jest wybierany po każdych wyborach do Parlamentu Europejskiego na okres jego kadencji. Może zostać wybrany ponownie. Rzecznik Praw Obywatelskich jest w pełni niezależny w wykonywaniu swej funkcji. Nie zwraca się zatem o instrukcje ani ich nie przyjmuje od żadnego rządu ani od żadnej instytucji, organu czy jednostki organizacyjnej.

4. Europejska inicjatywa obywatelska

Milion obywateli UE zamieszkujących w co najmniej jednej czwartej państw członkowskich może zwrócić się do Komisji o przedstawienie wniosku dotyczącego aktu prawnego w celu wykonania postanowień traktatowych. Inicjatywy obywatelskie to instrument dostępny dla obywateli w większości państw członkowskich na szczeblu krajowym, regionalnym czy lokalnym, chociaż znacznie różnią się one pod względem zakresu i procedury. Obecnie prawo do zgłoszenia inicjatywy obywatelskiej jest zawarte w Tytule II TUE (postanowienia o zasadach demokratycznych). W art. 11 ust. 4 TUE ustanowiono podstawowe ramy dotyczące tego prawa, natomiast w art. 24 ust. 1 TFUE określono ogólne zasady dotyczące rozporządzeń określających konkretne procedury i szczegółowe warunki. Prawo do zgłoszenia europejskiej inicjatywy obywatelskiej należy wyraźnie odróżnić od prawa do złożenia petycji, gdyż obydwie procedury są rozbieżne pod wieloma istotnymi względami. Petycje są adresowane do Parlamentu jako instytucji bezpośrednio reprezentującej obywateli na szczeblu UE. Natomiast europejska inicjatywa obywatelska stanowi bezpośrednie wezwanie do wprowadzenia konkretnego aktu prawnego UE i jako taka musi spełniać szczególne zasady, aby zakwalifikować się do poparcia, oraz jest ostatecznie adresowana do Komisji, która ma wyłączność na przedstawianie wniosków ustawodawczych. Inicjatywa obywatelska jest ważnym instrumentem kształtowania świadomości obywatelskiej w Unii i choć jej faktyczne znaczenie, jak dotychczas, nie jest zbyt duże, to jednak obserwujemy rosnące zainteresowanie tym instrumentem obywatelskiej aktywności.

5. Ochrona i wspieranie ofiar przestępstw i świadków

Co roku miliony osób w UE padają ofiarą przestępstw. Istnieją przepisy unijne zapewniające wszystkim ofiarom wszelkich przestępstw podstawowe prawa niezależnie od tego, gdzie w UE doszło do przestępstwa lub gdzie toczy się postępowanie karne. Obywatele Unii mają obecnie łatwiejszy dostęp do wymiaru sprawiedliwości po uchwaleniu przez Parlament i Radę przepisów dotyczących domniemania niewinności i gwarancji procesowych dla dzieci oraz pomocy prawnej w postępowaniach karnych.

Źródło zdjęcia: Obraz Edward Lich z Pixabay