Wartości UE to najważniejsze dobra stanowiące istotę Wspólnoty. Są one punktem odniesienia do rozmaitych działań Unii na wielu płaszczyznach. To one wpływają także na cele UE – zarówno te początkowe, jak i poboczne – oraz wskazują kierunek dążenia do ich osiągnięcia.
Dyskusja nad powiązaniem wypłaty unijnych funduszy z przestrzeganiem przez poszczególne państwa członkowskie wartości określonych w traktatach UE w Polsce jest żywa od dawna. Tymczasem sondaż przeprowadzony przez Kantar na zlecenie Parlamentu Europejskiego wskazuje, że 77% ankietowanych obywateli państw Unii Europejskiej chce, aby wypłaty z unijnego budżetu były powiązane z przestrzeganiem zasad i praworządności[1]. Taki mechanizm popiera też zdecydowana większość Polaków – to aż 72%. Rozważania na ten temat sprawiły, że coraz więcej osób zaczęło bardziej interesować się tym, jakie jeszcze wartości Wspólnoty leżą u jej podstaw. Oto krótki przegląd wartości zapisanych w artykule 2 Traktatu o Unii Europejskiej.
Godność człowieka
Zgodnie z unijną definicją to nienaruszalna wartość, która wymaga szacunku i ochrony. Godność jest także niezbywalna, co oznacza, że nie można kogoś jej pozbawić, a także nie można się jej zrzec. W związku z tym systemy prawodawstwa nie mają jakiejkolwiek możliwości, by ograniczać godność człowieka.
Wolność
Wolność to w myśl unijnych założeń szerokie pojęcie – obejmuje liczne swobody jednostki, a wśród nich wolność myśli, wyznania czy wypowiedzi, a także wolność zgromadzeń. To również poszanowanie życia prywatnego człowieka. Ponadto w unijnym rozumieniu wolność odnosi się też do swobodnego przemieszczania się po terytorium Wspólnoty. Wartość ta wiąże się również ze swobodnym decydowaniem zarówno w życiu prywatnym, jak i publicznym. Wolność jednostki ma charakter ograniczony przez normy prawa.
Demokracja
W Unii Europejskiej kluczowe znaczenie ma demokracja przedstawicielska. Każdy obywatel Wspólnoty ma prawo korzystać z praw politycznych – zarówno jeśli chodzi o głosowanie na kandydata do Parlamentu Europejskiego, jak i kandydowanie. Warto zaznaczyć, że państwach Wspólnoty władza wybrana przez większość obywateli ma za zadanie ochronę praw mniejszości obecnej w danym społeczeństwie.
Równość
Zasada równości dotyczy takiego samego traktowania przez prawo wszystkich obywateli Wspólnoty. Podkreśla się tu także równość kobiet i mężczyzn na wszystkich płaszczyznach życia. Warto wspomnieć choćby o równym wynagrodzeniu dla kobiet i mężczyzn wykonujących pracę o takiej samej wartości. Chociaż kwestię tę uregulowano już w traktacie z 1957 roku, nadal obserwuje się na tym polu nierówności.
Praworządność
Zasada praworządności oznacza, że u podstaw działań Unii Europejskiej leżą traktaty. Są one przyjmowane przez państwa członkowskie w sposób demokratyczny oraz dobrowolny. Na straży prawa stoją niezależne sądy. Ponadto państwa członkowskie uznały ostateczną właściwość Trybunału Sprawiedliwości, którego wyroki muszą być przestrzegane przez wszystkich[2].
Prawa człowieka
Wśród kluczowych wartości UE są także prawa człowieka. Podlegają one ochronie na podstawie Karty praw podstawowych UE. Prawa człowieka to między innymi wolność od dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, religię, pochodzenie etniczne, wiek, orientację seksualną czy niepełnosprawność. Obejmują one także prawo do ochrony danych osobowych oraz dostęp do wymiaru sprawiedliwości.
Wartości UE można rozpatrywać pod wieloma aspektami. Z pewnością można jednak stwierdzić, że jest to zestaw z jednej strony celów rozwoju, z drugiej zaś – paradoksalnie – granic działań i efektów działań instytucji i organów Unii[3].
[1]European Parliament (2020) Europeans insist EU funds be linked to respect for Rule of Law Źródło: https://www.europarl.europa.eu/at-your-service/en/be-heard/eurobarometer/public-opinion-in-the-eu-in-time-of-coronavirus-crisis-3 (dostęp: 6.12.2020 r.)
[2] Unia Europejska. Cele i wartości UE. Źródło: https://europa.eu/european-union/about-eu/eu-in-brief_pl (data dostępu: 6.12.2020 r.)
[3] Wyrzykowski M. (2019) Wspólnota wartości [w:] Jestem obywatelem Unii Europejskiej red. Kuźniar R., s. 40
